Şimdi bilim insanları ısırıyor.
Bilim insanları, CRISPR/Cas9 gen düzenleme yöntemini kullanarak, hastalık taşıyan sivrisineklerin yayılımını sınırlandırmak için Zika ve sıtma gibi hastalıkların yayılımını kıtalar boyunca önleme potansiyeli olan yeni bir yol keşfettiler.
Takımı modeli, sivrisineklerin gen kodlamasını doğurganlık oranlarını düşürmek amacıyla değiştirerek ve bu genlerin nesiller üzerinden aktarılma şeklini kontrol ederek, belirli türleri yok etmenin hedefli ve pahalı olmayan bir yöntemine sahip olabileceğimizi gösteriyor.
Berkeley California Üniversitesi ve Riverside California Üniversitesi’ndeki bilim insanlarına göre, yaklaşımı çok başarılı yapan şey, CRISPR/Cas9’un bir seferde birkaç genetik kod değişimi yapmak amacıyla kullanılma şekli.
UC Berkeley’den baş yazar John Marshall şöyle söylüyor: “Bizim gösterdiğimiz şey, eğer dişi sivrisineklerde doğurganlık için gereken bir geni bir seferde birden çok bölgede bozarsanız, nüfusun bu bozulma etrafında evrim geçirmesinin çok zor hale geldiği.”
Takımın geliştirdiği kavram ispatı olan model, bir gen sürücüsü fikrini kullanıyor; bu yöntemle belirli genler, olağan ‘en uygun olanın hayatta kalması’ sürecini desteklemese bile kalıtım yoluyla nesillere yayılmaya zorlanıyor.
Önceki çalışmalar gen sürücülerinin, böceklerde düzenlenmiş genlerin yüzde 99’una kadarının yavrulara aktarılabileceğini göstermişti fakat bir sorun vardı: gen sürücüsüne bağışıklığı bulunanlar nüfusun geri gelmesine neden olmuştu ve bu durum hastalıkları geniş bölgeler boyunca ortadan kaldırmayı imkansız hale getirirdi.
“Birden çok bölge” fikrinin farklılık oluşturduğu yer de burası: takım, bir seferde bir genin birkaç bölümünü değiştirmek amacıyla rehber RNA’ları (CRISPR/Cas9’un hedefleme sistemleri) kullanmak için çokdüzeyleme adı verilen bir yöntem kullandılar ve geri gelme ihtimallerini azalttılar.
Araştırmacıların modelinde bulunduğuna göre ne kadar rehber RNA kullanılırsa, o kadar fazla tehlikeli böcek miktarı baskılanabiliyordu. Çalışmada meyve sineklerine bakıldı fakat takım bu yaklaşımın sivrisinekler için de aynı miktarda etkili olabileceğine inanıyor.
UC Riverside’dan takım üyesi Omar Akbari şöyle söylüyor: “Direnç meselelerinin üstesinden titiz mühendislik ve çokdüzeyleme yoluyla gelebileceğimizi bilmek olağanüstü bir şey.”
Eğer yöntem sivrisinekler için uyumlu hale getirilebilirse ve geniş bir ölçekte çalışırsa, önemli faydalar sunabilir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre sadece sıtma bile her yıl dünya çapında yaklaşık 429.000 ölüme sebep oluyor.
Bu gerçekleşmeden önce yapılması gereken birçok araştırma ve geçilmesi gereken birçok düzenleme bulunuyor. İnsanlara sivrisinekler kadar zararlı olsalar bile, herkes belirli hayvan türlerini ortadan kaldırmaya çalışıyor olmamız gerektiğine inanmıyor.
Ancak yeni araştırma, CRISPR/Cas9 ile birlikte kullanılan çokdüzeylemenin, bilim insanlarına hem çok kesin hem de geniş miktarda tür üyesini etkileme yeteneği olan bir araç verdiğini gösteriyor.
“Çokdüzeylemenin potansiyeli çok büyük,” diyor Marshall. “Bir adet rehber DNA ile, bir oda dolusu sivrisineği baskılayabiliriz. Dört tanesi ile birlikte muhtemel olarak bir kıtayı ve bunların naklettiği hastalıkları baskılayabiliriz.”
“Fakat doğa, engellerin etrafından bir yol bulma konusunda becerikli, bu yüzden bu potansiyeli belirlemek için daha fazla çalışma gerekecek.”
Araştırma Scientific Reports bülteninde yayınlandı.
ScienceAlert
