Sevimli.
Standart Fizik Modeli hakkında epey konuşulduğunu duymuşsunuzdur; bilirsiniz; “neredeyse herşeyin kuramı”, Evren’in ve içindeki herşeyin davranışını açıklamak için elimizde bulunan en iyi eşitlik dizisidir.
Fakat bunun gerçekte nasıl göründüğünü hiç merak ettiniz mi?
Eğer öyleyse şanslısınız çünkü işte karşınızda bütün ihtişamıyla, İtalyan matematikçi ve fizikçi Matilde Marcolli tarafından yazılmış olan Standart Modeli Langranyan’ı (veya formülü):
Tamam, biliyoruz biliyoruz, bu pek çok saçmalık gibi gözüküyor, fakat bunu ayrıştırabiliriz.
İlk olarak bir Langranyan nedir? Rashmi Shivni’nin Symmetry dergisi için açıkladığı üzere:
“Langranyan, değişen bir yapının durumuna karar vermek ve yapının koruyabileceği en yüksek muhtemel enerjiyi açıklamak için bir denklem yazmanın süslü bir yoludur … Sahip olduğu görünüşüne rağmen Langranyan, kuramı sunmanın en öz ve en kolay yollarından biridir.”
Shivni, Symmetry dergisinde bütün şeyi beş bölüme ayırıyor, fakat CliffsNotes örneğini isteyenler için, CERN kadrosunun sevgiyle bir kahve bardağına koyduğu şu kısaltmaya bir gözatın:
Bu biraz daha kısa, fakat hâlâ pek çoğumuz için okunması bir miktar zor, bu yüzden haydi bunu CERN’deki güzel insanlardan biraz yardım alarak açıklayalım.
En üstteki satır, Evren’deki güçleri tanımlıyor: elektrik akımı, manyetizma ve güçlü ve zayıf nükleer güçler.
İkinci satır, bu güçlerin temel madde parçacıklarına, yani kuark ve leptonlara göre nasıl davrandığını açıklıyor.
Onun altındaki formül, bu parçacıkların kendi kütlelerini Higgs bozonundan nasıl elde ettiklerini açıklıyor.
CERN basın takımı şöyle açıklıyor: “Dördüncü satır, Higgs bozonunun işi yapmasına olanak sağlıyor.”
Basitleştirilmiş, fakat iş görüyor. İnanın ya da inanmayın ama, bu dört kısa satır, Evren’deki herşeyin nasıl davrandığını büyük ölçüde açıklayabiliyor ve bu oldukça iyi.
Daha heyecan verici olan şey, fizikçilerin Standart Modelin ötesindeki yeni fiziği keşfetmenin sınırında olabileceğimizi düşünmesi. Buna, araştırmacıların yer çekimi güçlerini açıklamasına yardımcı olabilecek olan, Standart Modelin hâlâ açıklamadığı parçacıklar da dahil.
O halde Standart Model Langranyan’ını kısaltılmış veya tam şekilde kontrol edin ve hafızanıza atın, çünkü kendisi, sonsuza kadar elimizdeki en iyi “neredeyse herşeyin kuramı” olmayabilir.
