Lübnan’ın liman şehri Beyrut’ta 2020 yılında meydana gelen patlama, güneye giden ve volkanik püskürmeyle oluşanlardan geri kalmayan yüksek süratli bir atmosfer dalgasına yol açmış.
Güvenli şekilde depolanmamış 2.750 tondan fazla amonyum nitrat, 4 Ağustos 2020 tarihinde yerel saat ile 18:00’dan (15.00 UTC) hemen sonra Lübnan’ın liman şehri Beyrut’ta patlamış ve geride 140 metre çapında bir çukur bırakarak 200 civarı insanın ölmesine, 300.000’den fazla insanın ise geçici olarak evsiz kalmasına sebep olmuştu. Bu patlamanın, insanlık tarihinde meydana gelen ve nükleer olmayan en güçlü insan yapımı patlamalardan biri olduğu düşünülüyor.
Şimdiyse Japonya’daki Hokkaido Üniversitesi’nde çalışan bilim insanlarının yaptığı hesaplamalar, patlamadan çıkan atmosferik dalganın, Dünya’nın üst atmosferinin yüksek kısımlarında elektron bozulmalarına yol açtığını gösteriyor. Araştırmacılar, bulgularını Scientific Reports bülteninde yayımladı.
Hindistan Ulusal Teknoloji Enstitüsü’nde çalışan meslektaşların da yer aldığı araştırma grubu, Dünya’nın iyonosfer tabakasındaki toplam elektron içeriğinde meydana gelen değişimleri hesaplamış. Atmosferin bu tabakası, 50 kilometreden başlayıp 965 kilometre yüksekliğe kadar ulaşıyor. Olağanüstü morötesi radyasyon ve jeomanyetik fırtınalar gibi doğal olaylar ile nükleer testler gibi insan yapımı faaliyetler, iyonosferin elektron içeriğinde bozulmalara sebep olabiliyor.
Hokkaido Üniversitesi’nde dünya ve gezegen bilimcisi olan Kosuke Heki, “Patlamanın, iyonosferde güney yönüne doğru saniyede 0,8 kilometre civarı hızla giden bir dalga meydana getirdiğini keşfettik” diyor. Bu değer, iyonosferde yolculuk eden ses dalgalarının hızına yakın.
Araştırmacılar Beyrut patlamasının oluşturduğu bu iyonosfer dalgasının büyüklüğünü, doğal ve insan kaynaklı olaylardan sonra çıkan benzer dalgalar ile de karşılaştırmış. Beyrut patlamasıyla ortaya çıkan dalganın, Japonya’nın orta kesiminde 2004 yılında patlayan Asama Yanardağı’nın oluşturduğu dalgadan biraz daha büyük olduğunu ve yakın zaman önce Japon adalarında meydana gelen diğer patlamalarla kıyaslanabilir nitelik taşıdığını bulmuşlar.
Beyrut patlamasının oluşturduğu iyonosferik dalganın enerjisi, 1996 yılında ABD’deki Wyoming kömür madeninde gerçekleşen ve daha enerjik olan bir patlamadan da önemli ölçüde daha büyükmüş. Beyrut patlaması 1,1 kiloton TNT’nin patlamasına eşdeğerken; Wyoming patlaması ise 1,5 kiloton TNT’nin patlatılmasına eşitmiş. Wyoming patlamasının toplam elektron içeriğinde meydana getirdiği bozulma, Beyrut patlamasının sebep olduğu bozulmanın sadece onda biri kadar olmuş. Bilim insanları bu durumun kısmen, Wyoming madeninin biraz korumalı bir çukurda bulunmasından kaynaklandığına inanıyor.
Hokkaido Üniversitesi. Ç: O.
